Museumtip #46 : Wereldmuseum Leiden - Leiden

Wereldmuseum Leiden in Leiden

Vanaf 4 oktober 2023 zijn het Tropenmuseum in Amsterdam, Afrika Museum in Berg en Dal en Museum Volkenkunde in Leiden samen verder gegaan met Wereldmuseum Rotterdam verder gegaan onder één naam: Wereldmuseum. Wereldmuseum Berg en Dal (voorheen Afrika Museum) is per november 2023, helaas, gesloten. Deze blog gaat specifiek over Wereldmuseum Leiden, voormalig Museum Volkenkunde.

Wereldmuseum Leiden is gevestigd in het voormalig Leids Academisch Ziekenhuis. Hier was ook Museum Boerhaave gevestigd. De voorwerpen die Philipp Franz Von Siebold vanuit Japan meenam, vormden de start van het museum. Von Siebold heeft acht jaar in Japan gewoond. In 1837 werd het museum officieel geopend. Het museum was al vanaf 1830 toegankelijk voor het publiek. In 2005 veranderde de naam van Rijksmuseum voor Volkenkunde naar de naam Museum Volkenkunde Leiden en vanaf oktober 2023 naar de naam Wereldmuseum Leiden. Rijksmuseum Volkenkunde is één van de belangrijkste Europese expertisecentra op gebied van mondiale culturen. De stichtingsdatum van 1 april 2014 was de start van het Nationaal Museum van Wereldculturen. Dit is een fusie van Museum Volkenkunde uit 1837 in Leiden, het Tropenmuseum uit 1864 in Amsterdam en het Afrika Museum uit 1954 in Berg en Dal (bij Nijmegen). Het is nu één museum op drie verschillende locaties. De Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen heeft in totaal bijna 370.000 voorwerpen 230.000 fotografische beelden in zijn bezit. Deze behoren tot de rijkscollectie. Daarnaast bezit de stichting ongeveer 400.000 stuks documentair beeldmateriaal. Slechts een deel hiervan is te zien in de zalen van de drie musea. De collectie werd voor een groot deel bijeengebracht in de 19e eeuw. In de 20e eeuw kwamen er waardevolle collecties bij uit Indonesië, Nieuw-Guinea, het Zuidzee-gebied, Afrika, Amerika, Groenland, Tibet en Siberië. Wetenschappelijke activiteiten zijn gebundeld in het Research Centre for Material Culture. De missie van het museum is onverminderd actueel: bijdragen tot een open blik op de wereld.

Wat is er te zien in het Wereldmuseum Leiden in Leiden

In de vaste tentoonstelling zie je objecten uit Afrika, Azië, China, Indonesië, Japan & Korea, Midden- en Zuid-Amerika, Oceanië en Noord-Amerika en de Poolgebieden. Het museum beheert meer dan 450.000 voorwerpen en ruim 610.000 audiovisuele bronnen vanuit de hele wereld. Er is veel aandacht voor de historische ontwikkeling van culturen. Veel van de tentoongestelde voorwerpen zijn antiek, zo is er een ongeveer 1300 jaar oud Boeddha-beeld.

Je ziet in het museum voorwerpen die stuk voor stuk een menselijk verhaal vertellen. De voorwerpen vertellen het verhaal over universele menselijke thema’s zoals rouwen, vieren, versieren, bidden of vechten. Ze maken nieuwsgierig naar de enorme culturele diversiteit die de wereld rijk is. Van de Noordpoolgebieden tot aan Oceanië, van Boeddha tot de Geisha en van Mekka tot Leiden. De voorwerpen in de collectie vertellen stuk voor stuk een menselijk verhaal. Verhalen over universele thema’s zoals vieren, rouwen, versieren, bidden, liefhebben en vechten. Thema’s die allemaal één ding met elkaar gemeen hebben. Ze laten zien dat we op de verschillen na hetzelfde zijn: mens.

Er zijn 3 etages: 0, 1 en -1.

Etage 0

Indonesië
In het Indonesische zaal zie je magische krissen, exclusief textiel, gouden sieraden, poppen die speciaal voor Koningin Wilhelmina zijn gemaakt en originele tempelbeelden. Al deze voorwerpen vertellen het verhaal van Indonesië. Indonesië is de mysterieuze wereld van bijzondere krachten, familierelaties en eeuwenoude tradities. Een groot deel van de collectie, waaronder weefsels en batiks, gouden sieraden, krissen, voorouderbeelden en rituele voorwerpen, dateert uit de 19e eeuw. In 2023 werd een aantal Hindoe-Javaanse en andere Indonesische objecten, waaronder enkele zeer belangrijke en populaire, afgestaan aan Indonesië. De hele collectie bestaat uit ruim 55.000 voorwerpen.

Azië
In zaal over Azië zie je voorwerpen uit voornamelijk Afghanistan, het Arabisch Schiereiland, Iran, Pakistan, Syrië en Turkije. Bijzonder zijn de voorwerpen uit Mekka en Jeddah die eind 19e eeuw zijn verzameld door Ch. Snouck Hurgronje en Nederlandse consuls. Belangrijke deelcollecties zijn de 19e eeuwse Irancollectie, bijeengebracht door A.H.P. Hotz, en een bazaarverzameling uit Afghanistan uit de jaren zeventig van de 20e eeuw. Tot de collectie behoort ook een kleine maar belangrijke groep uit Gandhara (in het tegenwoordige grensgebied van Pakistan en Afghanistan) afkomstige kunstvoorwerpen uit het begin van onze jaartelling. Je ziet manshoge beelden, gevechtsattributen en waterpijpen. Je maakt kennis met de verschillende godsdiensten van Azië. Het indrukwekkende beeld van de hoofdgod Brahma uit het Hindoeïsme is een topstuk in deze tentoonstelling. Je ziet objecten die door Snouck Hurgronje zijn verzameld. Hij was de eerste Europeaan die in Mekka fotografeerde. Deze objecten geven een uniek beeld van het 19e eeuwse dagelijks leven in de religieuze hoofdstad en bedevaartsplaats van de islam. De hele collectie bestaat uit ongeveer 8000 voorwerpen.

Afrika
Het museum herbergt de oudste en omvangrijkste Afrikaanse collectie in Nederland. De collectie is vooral historisch van belang. De meeste voorwerpen zijn in de 19e eeuw verzameld en zijn van grote waarde voor de Nederlandse geschiedenis en de cultuurgeschiedenis van Afrika. Op expeditie door Afrika ontdek je de geheimen van dit magische continent. In deze zaal zie je maskers van de dogon, met indrukwekkende bouwwerken en maskers, bronzen afgietsels van oude koningen uit Benin en mysterieuze krachtbeelden uit Congo en voorwerpen uit Zuid-Afrika en Mali. De verzameling omvat ongeveer 30.000 voorwerpen waarvan 50% afkomstig uit West-Afrika, 30% uit Centraal-Afrika, 10% uit Zuid-Afrika en 10% uit de overige gebieden van Afrika.

Naast de Indonesië zaal is de zaal voor de tijdelijke tentoonstelling. Toen ik het Wereldmuseum Leiden bezocht was dit de schitterende wisseltentoonstelling ‘In de ban van goud’.

Etage 1

Japan en Korea
In de zaal over Japan heeft de kern betrekking op het dagelijks leven in Japan in de 19e eeuw. Je ziet lakkunst en unieke prenten. Dit alles geeft een beeld van de lange geschiedenis die Nederland en Japan met elkaar delen. Nederland was jarenlang het enige land dat handel dreef met Japan. Je maakt kennis met de legendarische Samoerai, de traditionele theeceremonie maar ook met het Japan van nu door beelden op de wand.

De deelverzamelingen uit Korea en van de Ainu en Ryukyu behoren tot de oudste en meest belangrijke in Europa. De Koreanen ontwikkelden het meest geavanceerde alfabet ter wereld. Ook verbeterden de Koreanen het Chinese celadon-porselein. De Koreaanse cultuur wordt geïllustreerd door de kleurige waaiers en muziekinstrumenten uit het sjamanisme.

De hele collectie bestaat uit ongeveer 35.000 voorwerpen.

China
Het belangrijkst in de zaal over China zijn de vroegere voorwerpen, waaronder materiaal op het gebied van rouwrituelen. Je maakt kennis met het land dat de Chinezen zelf ‘het middelpunt van de wereld’ noemen. De groep figuren wordt de Berg van Onsterfelijken, xianshan, of Keizer van de Leegte, xuhuang, genoemd. Het is één van de opvallendste objecten in deze zaal. Vroeger stonden dit soort sculpturen in daoïstische tempels. Elk figuur staat op een eigen richel. Ze lijken als groep op te stijgen. Een Berg van Onsterfelijken staat in China op een daoïstisch altaar opgesteld en wordt gebruikt tijdens offerrituelen. Deze bergconstructie is voor zover bekend de enige in Europa. De China verzameling omvat ongeveer 12.000 voorwerpen van diverse oorsprong.

Oceanië
In de zaal over Oceanië wordt in vijf thema’s het verhaal van mensen en culturen verteld. De thema’s zijn de mensen en de zee, overgangsrituelen, contact, lichaamsversiering en voorouders en mythische wezens. De collectie bevat rituele en dagelijkse voorwerpen uit Oceanië, voornamelijk verzameld voor 1900. Deze regionaal en cultureel sterk gevarieerde collectie omvat enkele monumentale en beroemde voorwerpen met internationale bekendheid. Van bijzonder belang zijn de voorwerpen uit West-Nieuw-Guinea (Irian Jaya), voornamelijk uit Kamoro, Asmat, Geelvink Baai en het Sentani Meer, en de deelcollectie van ceremoniële bastkleding, voornamelijk uit de Fiji-eilanden. De collectie bestaat ongeveer 36.000 voorwerpen.

Noord-Amerika en poolgebieden
In de zaal over Noord-Amerika en de poolgebieden is de deelcollectie uit Groenland (1600 – heden), met inbegrip van een in Europa unieke deelverzameling van voorwerpen die door oud-conservator Gerti Nooter tijdens lange perioden van etnografisch veldwerk is verzameld, heel belangrijk. Ook zie je voorwerpen van de Indianen van de plains van Noord-Amerika en de Inuit op de koudste plekken van de wereld te zien, zoals de hoofdtooi van de Comanche Indianen, de bijl van de Sioux en juwelen van de Navajo Indianen. De objecten vertellen hun eigen verhalen over ceremonies en gebruiken. In deel over de poolgebieden zie je de houten kajak waar de Inuit mee op zeehondenjacht gingen, een jas van zalmhuid, dat laat zien hoe er gebruik werd gemaakt van alles wat de natuur te bieden heeft.

De belangrijkste Noord-Amerikaanse deelcollectie is verzameld door Herman ten Kate, gedurende een jaar van veldwerk (1882-1883) in het zuidwesten, de Plains, en in de staat New York. De collectie omvat verder vroege voorwerpen uit het bossengebied in het noordoosten en uit de kuststreken van het noordwesten, en een deelverzameling van Pueblo-aardewerk aangelegd vanaf 1880 tot heden. Tot slot bevat de collectie Zwartvoet materiaal uit verschillende tijden en historische en hedendaagse voorwerpen voor de toeristenindustrie.

In de zaal over Noord-Amerika en de poolgebieden zie je ongeveer 4.000 voorwerpen.

Midden- en Zuid-Amerika
In de zaal Midden- en Zuid-Amerika zie je een collectie die internationaal bekend is vanwege de deelverzameling Suriname en de goed gedocumenteerde deelverzamelingen textiel en prekoloniaal aardewerk uit de Andes. Ook zijn er voorwerpen van het Midden-Amerikaanse balspel en enkele belangrijke stukken uit de Mayacultuur. Je ziet voorwerpen van de Maya’s, Azteken, de Amazone volkeren en Inca’s. Dit zijn eeuwenoude indianenculturen met een legendarische geschiedenis. Deze collectie omvat ongeveer 24.000 voorwerpen.

Boeddhazaal
De Boeddhazaal met Japanse Boeddhabeelden is één van de bekendste zalen in het museum. In de Boeddhazaal zie je vijf bronzen Boeddha’s die samen het middelpunt van de zaal vormen. Deze vijf Boeddha’s worden geflankeerd door andere Boeddhistische voorwerpen. De zaal is een plek van verwondering, contemplatie en meditatie.

Deshima Experience
Tijdens de Deshima Experience zie je een kamerscherm geschilderd door de Japanse kunstenaar Kawahara Keiga. Op dit unieke scherm zie je de baai van Nagasaki (Japan) afgebeeld met de Nederlandse handelspost op het eilandje Deshima in 1836 prominent in beeld. De schildering is uiterst gedetailleerd en rijk aan informatie over de internationale haven van Nagasaki. Er is een applicatie beschikbaar met interessante verhalen: Deshima Experience voor thuis en in het museum. Via je smartphone, tablet of laptop kijk en luister je naar het verhaal.

Etage -1

Op etage -1 is de garderobe en zijn kluisjes, toiletten en de Wereldclub gevestigd. De Wereld Club is voor kinderen. Ze kunnen hier elke zondag meedoen aan een activiteit en luisteren naar een verhaal in één van de tentoonstellingszalen, zoals bijvoorbeeld Lampion maken of creatieve workshops.

Wisseltentoonstelling 'In de ban van goud'

De wisseltentoonstelling ‘In de ban van goud’ onthult de spirituele en materiële aantrekkingskracht van goud en laat je ervaren hoe dit materiaal kan verblinden, verbinden en verdelen. Goud fungeert als symbool voor rijkdom, macht, en spiritualiteit. Je ziet historische objecten uit de collectie van het museum maar ook hedendaagse kunstwerken, sieraden en rekwisieten. Bijzonder zijn de stukken uit de Koninklijke Verzamelingen van Nederland. Deze objecten omvatten zowel koninklijke objecten als gebruikersvoorwerpen die het erfgoed en de invloed van het Nederlandse koningshuis weerspiegelen, zoals een gouden rammelaar van Prinses Beatrix, de avondtas van Koningin Máxima en de kroon van Willem I. Alles bij elkaar wordt er een veelzijdig beeld van de blijvende waarde en betekenis van goud tentoongesteld. Zo is er naast gouden juwelen, grafgiften, dodenmaskers, kronen en huwelijksgeschenken, ook werk te zien van hedendaagse kunstenaars en modeontwerpers met een fascinatie voor het bijzonder waardevolle materiaal. Bezoekers ervaren in 7 wonderbaarlijke en soms confronterende ruimtes hoe het eeuwige element, geboren uit sterrenstof, mensen wereldwijd en door tijden heen, drijft tot uitersten. Goud speelt in veel culturen een unieke rol. Door zowel historische objecten uit de eigen collectie als moderne kunstwerken en rekwisieten te tonen, verbindt de tentoonstelling het verleden met het heden. Per vitrine is een QR-code met daarin veel informatie over de objecten in die specifieke vitrine.

Voor families met kinderen vanaf 6 jaar is er een speurtocht waarbij je samen met de dappere draak Auroria op zoek gaat naar haar verloren schat. In een speciaal rugzakje vind je alles wat je nodig hebt: een schatkaart, opdrachten en handige tools om de mysterieuze en magische wereld van goud te ontdekken. Elke zaal biedt een nieuwe uitdaging, en met elke opgeloste opdracht komt de schatkaart dichter bij de onthulling van het geheim van de draak.

De wisseltentoonstelling ‘In de ban van goud’ is nog te zien tot en met 26 oktober 2025.

Er is nog een kleine wisseltentoonstelling die ik minder interessant vond.

Mapuche : een gemeenschap in beweging: deze tentoonstelling nodigt het publiek uit om zich te verbinden met de migratieverhalen van de Mapuche. Door de presentatie van fotografie uit de collectie van het Wereldmuseum, naast familiefoto’s en performance art, wordt de bezoeker meegenomen in de zoektocht naar een thuis in Europa. De tentoonstelling benadrukt de veerkrachtigheid van de Mapuche in het verleden en het heden. Deze wisseltentoonstelling is te zien tot en met 20 juli 2025.

Wat vond ik van het Wereldmuseum Leiden in Leiden?

Ik heb in het verleden het Wereldmuseum Leiden al een keer eerder bezocht toen het nog Museum Volkenkunde heette. Ik wist wat ik kon verwachten maar toch, een museum over culturen van over de hele aarde verveelt nooit. Tijdens het reizen kom je overal in aanraking met vreemde culturen en gebruiken. In het Wereldmuseum zie je tentoonstellingen die je meenemen van Bali tot Guatemala, van Oceanië tot het Noordpoolgebied, van Mekka tot Djenné en van Suriname tot aan Zuid-Afrika. Je gaat in een paar uur de hele wereld over. Het is, zeker ook voor kinderen, een heel leerzaam museum. Een aanrader, helemaal als je de hele wereld over reist.

Praktische informatie

Handige weetjes

Wereldmuseum Leiden is goed toegankelijk voor bezoekers met een lichamelijke beperking. De verdiepingen zijn met de lift te bereiken en de deuren gaan automatisch open. Je kunt, mocht je deze nodig hebben, een rolstoel van het museum gebruiken. Het gebruik is gratis. Een eventuele begeleider betaalt geen museumentree.
Voor mindervaliden zijn twee parkeerplaatsen beschikbaar bij de hoofdentree. Op vertoon van je invalidenkaart maak je gratis gebruik van deze parkeerplaatsen. Je auto kun je als je op de dag van je bezoek telefonisch contact opneemt met het museum op het museumterrein parkeren.
Voor kinderen is er de wereldclub. Dit is de kidsclub van Wereldmuseum Leiden. De kinderen kunnen per deeltentoonstelling opdrachten meenemen. Bij elke deur staan de opdrachten in de bak van de wereldclub. Als de kinderen de antwoorden hebben gevonden, krijgen ze een stempel.
Honden zijn niet toegestaan in het museum, m.u.v. hulp- en geleidehonden.
In Wereldmuseum Leiden bevindt zich het Museumcafé.

Op weg naar het station ligt, aan de Steenstraat, Café Abel. De naam is afgeleid van de beroemde ontdekkingsreiziger Abel Tasman. Het café werkt samen met This Side Up. Dit is een online platform waarop koffiebranders direct met koffieboeren in Oost-Afrika in contact komen. Zo kunnen ze direct met elkaar handelen. This Side Up zorgt ervoor dat de koffieboer een eerlijke prijs krijgt. Ook bekijken ze samen met de koffieboeren wat er nodig is om nog betere koffie te produceren.
In de hal van Wereldmuseum Leiden bevindt zich de museumshop. Hier zijn sieraden, boeken, Boeddhabeelden, cadeautjes te koop. De museumshop is ook zonder museumentree te bezoeken.
Op etage -1 zijn gratis kluisjes om je spullen op te ruimen. Ook is er een garderobe. Het is niet toegestaan om je rugzak/tas in het museum mee te nemen.
Fotograferen in het museum is toegestaan, mits je geen flits en/of statief gebruikt.
Er is een uitgebreid onderwijsprogramma op verschillende niveau’s. In al deze onderwijsprogramma’s staan wereldburgerschap, kunst en cultuur centraal.

Bereikbaarheid

Auto
In Leiden is het betaald parkeren. De dichtsbijzijnde parkeergarage is de Morspoortgarage. Deze parkeergarage ligt op 5 minuten loopafstand van het Wereldmuseum.

Openbaar vervoer
Wereldmuseum Leiden ligt op ongeveer 5 minuten lopen van NS station Leiden Centraal.