Museumtip #19 : Teylers Museum - Haarlem

Teylers Museum in Haarlem

Het Teylers Museum in Haarlem is opgericht als kennisinstituut voor wetenschap en kunst. In het Teylers Museum zie je bijzondere collectie tekeningen en prenten, zoals 25 originele tekeningen van Michelangelo, met voorstudies voor de plafondschilderingen van de Sixtijnse Kapel in het Vaticaan in Rome, maar ook werken van Rembrandt, Rafaël, Goltzius en Claude Lorrain. Daarnaast is in het museum een grote verzameling van schilderijen, fossielen, munten en penningen te zien. Eén van de fossielen is een Ostromia waarvan eerder werd gedacht dat het om een archaeopteryx ging. Tot en met 9 januari 2022 is er de tijdelijke tentoonstelling ‘Vogelpracht’.

De naam Teylers komt van Pieter Teyler, een rijke Haarlemmer die het belangrijk vond om kennis over kunst en wetenschap te verspreiden voor een betere maatschappij. Met zijn erfenis kon het Teylers Museum worden gebouwd en de collecties van de verschillende zalen worden aangekocht. Pieter Teyler leefde van 1702 tot 1778.

Wist je dat het Teylers Museum het oudste museum is van Nederland. Het museum bestaat al sinds 1784. Je blijft je op deze plek verbazen en verwonderen over eeuwenoude fossielen, schitterende stenen, vernuftige apparaten, kostbare boeken, fascinerende munten en penningen, fabelachtige tekeningen en romantische schilderijen.

Het is alsof je in het authentieke Teylers Museum een tijdmachine binnen stapt. Een uniek museum in de wereld. In de moderne vleugel zijn wisselende tentoonstellingen te zien, soms over kunst, soms over wetenschap. Tot en met 9 januari 2022 is er de tentoonstelling ‘Vogelpracht’.

In mei 2017 is het oude laboratorium van Nobelprijswinnaar Lorentz geopend. Stap hier in de voetsporen van professor Einstein en Lorentz en zie Teylers topstuk, de Grote Elektriseermachine, tot leven komen.

In november 2021 wordt Pieter Teylers Huis geopend. Dit was het woonhuis van de grondlegger van Teylers Museum.

Wat is er te zien in het Teylers Museum in Haarlem

Entree

Meestal is de entree van een museum een kille ruimte met kassa’s en folderstandaards. Dat is ook te vinden in het Teylers Museum, maar kijk eens om je heen en naar boven, wat een schitterende entree. Ik had heel graag op de galerij van de koepel willen kijken maar helaas was dat niet mogelijk. Deze ruimte is apart gemaakt om te imponeren. Aan de wanden zijn mooie decoraties die kunst en wetenschap symboliseren.

Fossielenzalen

De eerste twee ruimtes zijn de fossielenzalen. Deze vleugel van het museum werd in 1885 geopend. Kijk hier eens naar de vloer. In deze zalen zie je een mammoetschedel, de mosasaurus, een oervogel en de zondvloedmens.

De mammoet was het eerste zoogdier waarvan wetenschappers durfden te zeggen dat het uitgestorven was. Deze mammoetschedel is de eerste mammoetschedel die in 1820 in Nederland is gevonden. Sinds 1885 is deze schedel in het museum te zien.

Het fossiel van de oervogel is sinds 1860 in het museum. Het exemplaar in het museum is het eerste en enige gevonden exemplaar van de oervogel.

Van het fossiel van de zondvloedmens was alleen de kop en ruggengraat zichtbaar. Er werd een menselijk skelet in gezien en diende als bewijs voor het verhaal van de zondvloed uit de Bijbel. Maar het was geen mens. In 1811 werd aangetoond dat het een reuzensalamander was doordat de voorpoten tevoorschijn kwamen.

De Mosasaurus is een uitgestorven zeevaraan van 15 meter lang. Nu zie je de reusachtige kaak van de maashagedis.

Instrumentenzaal

In de instrumentenzaal staat en grote elektriseermachine uit 1784. Het was in die tijd het grootste wetenschappelijke instrument. Het instrument was bedoeld om een zo groot mogelijke elektrische kracht op te wekken, de eigenschappen te doorgronden en het instrument nuttig te maken. In deze zaal waren top wetenschappers als van Marum en Nobelprijswinnaar Lorentz actief. Zij schaften de meest geavanceerde instrumenten aan die je nu in deze zaal van het Teylers Museum ziet. Alle instrumenten zijn gebruikt voor onderzoek en demonstraties.

Ovale Zaal

De ovale zaal dateert uit 1784 en is het hart van het museum. Het is een schitterende zaal. Ik was graag naar boven gelopen om deze zaal vanaf de galerij te bekijken en te fotograferen. Maar helaas.

In de wandkasten staat instrumenten die in de 18e eeuw werden gebruikt. Martinus van Marum, de eerste directeur van het Teylers Museum, deed met deze instrumenten onderzoek naar zuurstof en elektriciteit. In de middenvitrine ligt de mineralencollectie met stenen die in de 18e eeuw verzameld en geordend zijn. De collectie is nog altijd geordend zoals in de 18e eeuw.

Op de eerste verdieping staan wetenschappelijke boeken.

Vroeger werden hier wetenschappelijke experimenten uitgevoerd met de Elektriseermachine die nu in de instrumentenzaal staat. In het middenmeubel lagen vroeger de tekeningen van Rembrandt en Michelangelo.

In deze zaal ligt een topje van de Mont Blanc. Het is een stukje steen uit de nalatenschap van De Saussure, een Zwitserse geoloog die in 1787 de eerste wetenschappelijke expeditie naar de top van de Mont Blanc organiseerde. Hij nam gesteente mee om meer over het ontstaan van de wereld te weten te komen.

Numismatisch kabinet met munten en penningen

In deze kleine zaal zie je de oudst bewaard gebleven particuliere penningverzameling in Nederland. Penningen zijn kleine metalen kunstwerken die worden gemaakt om bepaalde personen te eren of te gebeurtenissen te herdenken. De basis is de collectie van Pieter Teyler.

In de vitrine ligt een penning uit 1667 waar ooit een oorlog om is begonnen. Op de penning staat de Nederlandse Maagd afgebeeld met de voet op de Nijd, een monsterlijk wezen. De Engelse koning Karel II dacht zichzelf in dit wezen te herkennen en las ook nog eens de tekst ‘Mala Bestia’ (ondier) op de penning. Hij werd woest en begon een oorlog.

Eerste Schilderijenzaal

Vanaf 1820 werden door Teyler schilderijen aangekocht. Dit om de kunstenaars het niveau van de Gouden Eeuw te laten bereiken. De eerste schilderijenzaal dateert uit 1839. Het was de eerste museumzaal voor eigentijdse kunst in Nederland. De wanden hangen helemaal vol.

In de Eerste Schilderijenzaal liggen replica’s van 26 tekeningen van Michelangelo die het Teylers Museum in zijn bezit heeft. Het museum heeft ook tekeningen van Rembrandt. Omdat de tekeningen kwetsbaar zijn is het niet mogelijk om de tekeningen altijd tentoon te stellen. Deze tekeningen liggen op de tafel in tekenmappen. De Eerste Schilderijenzaal is een studiezaal.

Tweede Schilderijenzaal

In de Tweede Schilderijenzaal, uit 1893, zijn de schilderijen veel rustiger opgehangen dan in de Eerste Schilderijenzaal. In deze zaal staat een grote ronde bank waar je kunt genieten van de schilderijen aan de muur. Een bekend werk in deze ruimte is de Tuin van Looy, een topstuk uit 1900. Het schilderij is gemaakt in een stadstuin in Amsterdam door Van Looy. In het midden staat zijn vrouw.

Boekenkabinet

Het Boekenkabinet is een kleine ruimte met aandacht voor de tijdelijke tentoonstelling ‘Vogelpracht’. Ook hier zijn de mooiste vogelafbeeldingen uit de collectie van Teylers Museum te zien, uit publicaties van Buffon, Gould, Catesby, Le Vaillant en Nozeman, maar ook kleurrijke tekeningen van Schouman en Van Trigt.

Lorentz Lab en Lorentz Lab

In het Lorentz Lab ga je terug in de tijd. In 1909-1928 had Hendrik Antoon Lorentz zijn eigen laboratorium in het Teylers Museum. Tijdens een tour duik je in het leven van deze belangrijke Nederlandse natuurkundige. Je ontdekt in zijn werkkamer en laboratorium wie Lorentz was en hoe belangrijk hij was voor de wetenschap. Aan het eind van deze tour wordt een replica van de Grote Elektriseermachine aangezwengeld. Deze machine is door museumdirecteur Martinus van Marum in 1784 speciaal voor het museum gebouwd. Er draaien reusachtige glasschijven en je hoort knetterende elektriciteit. Het is om het moment niet mogelijk om de machine te demonstreren.

De Lorentz Formule is gemaakt door theatermaker Rieks Swarte. Twee acteurs nemen je mee terug in de tijd. De voorstelling duurt ongeveer 40 minuten. De voorstelling wordt nu gegeven in de historische Gehoorzaal van het museum, op de plek waar Hendrik Antoon Lorentz zelf ook college gaf en publiek toesprak. Met de theatrale tour ‘De Lorentz Formule’ kun je het Lorentz Lab exclusief bezoeken. Het aantal deelnemers is 20 per keer, de toegang is gratis maar reserveren is niet mogelijk. De voorstelling vindt voorlopig plaats in de ruime historische Gehoorzaal. Je kunt de tour zien op vrijdag, zaterdag en zondag van 12.45 uur, 14.30 uur en 15.45 uur.

Bibliotheek

De bibliotheek stamt uit de 19e eeuw en ligt op de eerste verdieping van het museum. Deze ruimte is alleen toegankelijk als je ook een rondleiding door het museum geboekt hebt. In de bibliotheek liggen boeken uit de 18e en 19e eeuw.

Lees- en Studiezaal

In de lees- en studiezaal is er de mogelijkheid om de collectie van het Teylers Museum te bestuderen. Onder toezicht van een medewerker van het museum kun je in de leeszaal de collectie 18e en 19 eeuwse natuurhistorische boeken inzien en in de studiezaal zijn voorwerpen uit de Kunstverzamelingen en het Numismatisch Kabinet te bekijken.

Teylers Sterrenwacht

Dit is het eigen observatorium van het Teylers Museum. Een van de oud directeuren had grote interesse in natuurkunde. Hij wilde boven op de Ovale Zaal een observatorium bouwen. Maar dat was geen goed plan, want het dak van de Ovale Zaal was gemaakt van hout. Dit zorgde voor te veel trillingen zorgde. Er konden geen nauwkeurige metingen worden uitgevoerd. Er werd een vierkante toren met twee deuren in elke wand gebouwd, de belvédère.

Tuinzaal

In de Tuinzaal is het café met uitzicht op de binnentuin van het museum gevestigd. In de tuin staat een ‘kunstboom’: een lindeboom op vijf voeten.

Tijdelijke tentoonstelling: Vogelpracht

Tot en met 9 januari 2022 is in het Teylers Museum de tijdelijke tentoonstelling ‘Vogelpracht’ te zien. Hier zijn de mooiste vogelafbeeldingen van het museum te zien. Je maakt kennis met de schoonheid en rijkdom van de vogelwereld. Daarnaast zie je de veranderde biodiversiteit voor vogels ten opzichte van 200 jaar geleden.

In de bibliotheek van het Teylers Museum liggen de mooiste boeken over vogels en ook in de kunstcollectie zijn vogeltekeningen te vinden.

In de tentoonstellingszaal en in het Boekenkabinet zie je schitterende vogelafbeeldingen uit de collectie van Teylers Museum. Dit zijn mooie tekeningen en publicaties van Buffon, Gould, Catesby, Le Vaillant, Nozeman, Schouman en Van Trigt. De opgezette vogels zijn geleend van Naturalis in Leiden. Het opzetten van de vogels is geïnspireerd door de flamingo uit The Birds of America van John James Audubon (1785-1851). The Birds of America is een boek dat voor het eerst in 1827 verschijnt. Het boek bevat 435 handgekleurde platen. Dit is één van de grootste en kostbaarste publicaties ooit. Alle vijf banden op dubbel olifantformaat zijn tijdens deze tijdelijke tentoonstelling samen te zien. De bladzijden worden gedurende de tentoonstelling wekelijks omgeslagen. Audubon was vogelonderzoeker en kunstenaar. Hij zorgde met zijn werk voor vernieuwing. In deze tentoonstelling is er ook aandacht voor de nieuwe inzichten rondom het ontstaan van The Birds of America, zoals Audubons relatie met slavernij en verdenkingen van fraude.

In de zaal staat de webcam aan zodat je een nest met vogels kunt volgen.

Voor kinderen is er in deze zaal een leuke speurtocht uitgezet.

Camille Dreef, bioloog en presentator en ambassadeur van de Vogelbescherming, legt je op film prikkelende stellingen voor.

Al bij binnenkomst zie je de eerste vogels, boven de balie hangt een vogelkooi met papegaaien.

De tentoonstelling ‘Vogelpracht’ in het Teylers Museum was te zien tot en met 9 januari 2022.

Wat vond ik van het Teylers Museum in Haarlem?

Het Teylers Museum is een bezoek waard. Het leukste vond ik de tijdelijke tentoonstelling ‘Vogelpracht’ en het gebouw zelf, met de ovale zaal, de entree en de tweede schilderijenzaal.

Fossielen, stenen en instrumenten zeggen mij (sorry) niet zoveel maar het was leuk om te zien. Vooral de schilderijen in de twee schilderijenzalen en de tijdelijke tentoonstelling ‘Vogelpracht’ hadden mijn aandacht. Maar vooral ook het mooie gebouw. Helaas was het niet mogelijk om op de galerijen boven de ovale zaal en de entree te komen.

Helaas zijn niet alle zalen te bezoeken, zoals het Lorentzlab en het Teylers Huis. Het Teylers Huis wordt op het moment van publicatie van deze blog gerestaureerd. De bedoeling is dat het Teylers Huis in november 2021 weer te bezoeken is. Ik kom zeker nog een keer terug om en het Teylers Huis en het Lorentzlab te bezoeken. Deze ruimte is nl. alleen op vrijdag, zaterdag en zondag van 12.45 uur, 14.30 uur en 15.45 uur te bezoeken tijdens De Lorentz Formule.

Praktische informatie

Handige weetjes

Bij de kassa krijg je een handig boekje met uitleg over de verschillende zalen van het Teylers Museum.
Er is een gratis audiotour beschikbaar. Deze is verkrijgbaar bij de kassa.
Elke zondag is er om 12.00 uur een gratis rondleiding (exclusief entree) langs de hoogtepunten van het Teylers Museum.
Er zijn gratis kluisjes voor de tassen en rugzakken.
Honden zijn niet toegestaan in het Teylers Museum, met uitzondering van blindengeleidehonden en hulphonden.
Het Teylers Museum is toegankelijk voor rolstoelgebruikers en bezoekers die slecht ter been zijn. Voor het museum is een invalidenparkeerplaats.
Er is een lift aanwezig in het museum.
Er zijn schone en ruimte toiletten aanwezig in het museum.
Je mag fotograferen in het museum maar zonder statief en flits.
In de Tuinzaal is de mogelijkheid om een kopje koffie/thee te kopen.
In de museumwinkel zijn boeken, ansichtkaarten en andere hebbedingetjes te koop.
Voor alle kinderen tot 12 jaar ligt er bij de ticketverkoop een gratis speurtocht klaar door de vaste collectie en de tijdelijke tentoonstelling.

Bereikbaarheid

Haarlem is met de auto en het openbaar vervoer goed bereikbaar.

Auto
Haarlem heeft vijf parkeergarages in het centrum: De Appelaar, De Kamp, Station, Raaks en Houtplein. De parkeertarieven in Haarlem centrum zijn hoog. Ik raad je aan om naar het P+R-terrein bij NS-station Haarlem-Spaarnwoude te rijden. Dit is vlakbij de Ikea, vlakbij de A9 tussen Haarlem en Amsterdam. Vanaf NS-station Haarlem-Spaarnwoude neem je de trein of bus (buslijn 2, 15, 80 of 280) naar Haarlem. Het parkeerterrein bij de Ikea is 24 uur per dag, 7 dagen per week geopend.

Trein
Haarlem heeft twee treinstations: Station Haarlem en station Haarlem Spaarnwoude. Station Haarlem vind ik één van de mooiste stations van Nederland. Kom je per trein, kijk dan eens rond op het station. Vanaf het station loop je in 10-15 minuten naar het Teylers Museum.

Bus
Met buslijn R-NET 300 van Connexxion rijd je binnen een half uur van luchthaven Schiphol via Hoofddorp naar het centrum of station van Haarlem. Vanuit de hele regio rijden veel bussen via de Tempeliersstraat, het centrum en het Station van Haarlem. Vanaf daar is het ongeveer 10-15 minuten lopen naar het Teylers Museum. Er stopt geen bus in de buurt van het museum.