Dit is mijn verslag van etappe 13 en laatste etappe van de oudste wandelroute van Nederland van Oosterbeek naar Arnhem. Net als de vorige etappes heb ik deze etappe ook opgedeeld in meerdere etappes. Bij de ANWB noemen ze dit de 6e etappe. Het eerste deel van deze etappe loopt van Heelsum naar Oosterbeek en het tweede deel van deze etappe loopt van Oosterbeek naar eindpunt Arnhem. De afstand van deze etappe is 22 kilometer, veel te ver voor mij. Het deel van Oosterbeek naar Arnhem is 15,2 kilometer inclusief mijn wandeling naar en van en in het Airborne Museum at Hartenstein in Oosterbeek. Ik heb mijn eigen indeling van etappes gemaakt, dit omdat 25-30 kilometer voor mij niet haalbaar is. Ik wandel etappe voor etappe. Veel plezier bij het lezen van en het bekijken van de foto’s in deze blog over de etappe 13 van de oudste wandelroute van Nederland.
Oudste wandelroute van Nederland etappe 13 : Oosterbeek – Arnhem
Oosterbeek
Deze laatste etappe van de oudste wandelroute van Nederland wandel ik in oktober. Vanaf het station in Oosterbeek loop ik door de Stationsweg naar het Airborne Museum at Hartenstein. Onderweg zie ik op veel plekken de Pegasus vlaggen en banieren nog hangen die opgehangen worden rond de herdenking aan de gesneuvelden tijdens de Airborne Herdenkingen. Er wordt rond 17 september stil gestaan bij de in 1944 verloren Slag om Arnhem. De Airborne herdenkingen vinden voornamelijk plaats in de zogenaamde Airborne-regio rond Arnhem, Doorwerth, Driel, Ede, Heelsum, Heveadorp, Oosterbeek, Renkum en Wolfheze. Dit jaar was het extra bijzonder omdat het 80 jaar geleden is dat de Slag bij Arnhem plaatsvond.
Tegenover het museum staan twee monumenten. De bloemenkransen liggen er nog.
- Het Airborne-monument: een gedenkzuil, bekroond met een natuurstenen beeldengroep van vijf mannenfiguren. Een man die de vrijheid uitbeeldt, wordt omgeven door burgers en soldaten. Bij het gedenkteken is een informatiebord geplaatst. Op een herinneringsplaatje staan de namen van diegenen die dit project mogelijk gemaakt hebben. Het plaatje is ingemetseld in een van de muurtjes van de verlichting. Aan de voet van de zuil zijn in reliëf vier voorstellingen aangebracht: de oostkant stelt de landing van de geallieerde troepen voor, de zuidkant de hulp van de Oosterbeekse vrouwen aan de gewonden, de westkant de medewerking van het verzet aan de Airborne en de noordkant de laatste weerstand.
- Soldaat met bloemenmeisje: Dit monument is onthuld op 3 september 2011 ter gelegenheid van de 65e Airborne Wandeltocht. Deze wandeltocht wordt jaarlijks gehouden. Het monument bestaat uit een sokkel waarop een bronzen soldaat hand in hand loopt met een klein meisje dat een zonnebloem in haar andere hand heeft. De soldaat staat symbool voor de Slag om Arnhem, het meisje voor de bevrijding en vrede. Ook verwijst ze naar de ‘bloemenkinderen’ die sinds 1945 tijdens de herdenking op de Airborne begraafplaats in Oosterbeek bloemen leggen op de graven van de gesneuvelden.
Ik steek de straat over en kom bij het Airborne Museum at Hartenstein. Dit is een museum over de Slag om Arnhem in september 1944. Het museum, gevestigd in het voormalige hoofdkwartier van de Britse troepen tijdens de slag, heeft een uitgebreide collectie persoonlijke bezittingen, historische voorwerpen, wapens, kleding, uitrustingsstukken, interviews, foto’s en video’s. De verhalen van Britse, Poolse en ook Duitse soldaten komen tot leven. Buiten staan een paar wapens en een tank opgesteld.
Aan de achterkant is de ingang van het museum. Het belooft heel druk te worden, want er is net een grote groep toeristen gearriveerd. Ik loop het museum binnen. Bij de receptie wordt mijn museumkaart gescand. Ik krijg een plattegrond van het museum mee. Ik begrijp van de medewerkster dat de grote groep buiten onaangekondigd komt.
Het museum is gevestigd in villa Hartenstein. Vroeger stond hier een herberg die is afgebroken. Er kwam een herenhuis met bijgebouwen voor in de plaats: Hartenstein. Na de dood van eigenaar, J. van der Sluys, een advocaat aan het hof van Gelderland, kende Hartenstein verschillende eigenaren. In 1865 werd de villa gebouwd zoals je die nu ziet. Er werd een koetshuis bijgebouwd. Dit is nu Restaurant Klein Hartenstein. De gemeente Renkum werd in 1942 eigenaar van de villa. Het pand werd in gericht als hotel. Tijdens de Slag om Arnhem in 1944 werd het huis het hoofdkwartier van de Britse Airborne Division. Villa Hartenstein werd na de oorlog weer een hotel. In 1977 stopte Hotel Hartenstein en werd hier een museum ingericht die op 11 mei 1978 geopend werd. In 2008 werd het museum gemoderniseerd. Het museum werd uitgebreid met een ondergrondse kelder en de glazen ontvangsthal.
Het museum bestaat uit 5 etages.
- Slag om Arnhem (1e etage)
- Hartenstein (begane grond)
- Tijdelijke tentoonstelling (1e etage onder de grond)
- Toilet/garderobe/kluisjes (2e etage onder de grond)
- Airborne Experience (3e etage onder de grond)
Op de begane grond is een ruimte ingericht zoals het er vroeger uitgezien zou hebben: Hartenstein 1728-1940. Op deze etage zijn ook een stiltekamer met onderscheidingen en een educatiekamer, Hartenstein 1940-1944 met een verhalen van inwoners van Oosterbeek en omgeving tijdens de Tweede Wereldoorlog zoals de moeder van actrice Audrey Hepburn en de onderduik van de Joodse Izak de Vries.
Op de eerste etage is het belangrijkste deel van dit museum te zien met voorwerpen en verhalen van Britse, Poolse en ook Duitse soldaten. De etage is onderverdeeld in 5 ruimtes met elk een eigen thema:
- Introductiefilm
- Optimisme
- Chaos
- Evacuatie
- Herdenken
De tijdelijke tentoonstelling die tijdens mijn bezoek te zien was, is Wisseling van de wacht, het St. Elisabeths Gasthuis in oorlogstijd. Een inkijkje in de oorlogsdagen van het ziekenhuis.
In de kelder, op etage -3 is een Airborne Experience gebouwd waarbij je de Slag om Arnhem zelf beleeft als een soldaat. Je stapt in de voetsporen van een Engelse militair en gaat mee op missie. Je beleeft Operatie Market Garden van begin tot eind. Er zijn veel audiovisuele effecten. Een hele belevenis.
In het park rondom het museum zijn een aantal monumenten geplaatst.
Entree: Volwassenen: € 16,– jongeren 8 t/m 18 jaar: € 11,–, kinderen 4 t/m 7 jaar: € 8,–, kinderen t/m 3 jaar: gratis. Museumkaarthouders: gratis. (Prijzen zijn van 2025).
Openingstijden: Dagelijks van 11.00 – 17.00 uur.
Adres: Utrechtseweg 232, 6862 AZ Oosterbeek.
Website: Airborne Museum at Hartenstein
Na mijn indrukwekkende bezoek aan Airborne Museum at Hartenstein loop ik terug naar het Station van Oosterbeek en begin ik aan mijn wandeling naar Arnhem. Vanaf het station loop ik richting de Oorlogsgraven van het Gemenebest Arnhem Oosterbeek. De richting naar deze begraafplaats staat al in Oosterbeek aangegeven. Je kunt het onderweg niet missen.
Ik breng een bezoek aan het indrukwekkende kerkhof. Via een grindpad en een hek kom ik uit voor het monument Stone of Remembrance met de tekst ‘Their name liveth for evermore’. Ook hier liggen nog de kransen en boeketten van de herdenking van half september. Op het kerkhof staan de graven van de meeste van degenen die zijn omgekomen tijdens de landingen rond Arnhem in september 1944 maar ook van hen die zijn omgekomen bij latere gevechten in het gebied. Hier liggen 1.684 militairen van het Gemenebest uit de Tweede Wereldoorlog begraven. 243 van de graven zijn niet geïdentificeerd en twee slachtoffers worden herdacht met speciale gedenktekens. Er zijn ook 79 Poolse, drie Nederlandse en vier niet-oorlogsgraven (waaronder drie voormalige medewerkers van de Commissie) op de begraafplaats.
Aan het eind van de begraafplaats staat het kruis. Ook hier weer veel kransen van de herdenking van 80 jaar Slag om Arnhem.
Ik krijg weer kippenvel als ik bedenk wat een slag hier geleverd is en wat een leed hier is geleden door zowel militairen als burgerbevolking.
Een eindje verderop staat het Air Despatch Monument met ook hier weer kransen. Het monument herdenkt de 79 gevallenen van het Air Despatch Squadron. Zij stierven tijdens de slag om Arnhem. Het is een gemetselde gedenksteen dat bestaat uit drie panelen. Het middenpaneel bestaat uit een in natuursteen uitgehakte parachute met bevoorradingsmanden en de insignes van de Royal Army Service Corps en de Airborne Forces. In de parachute is een bronzen Dakota aangebracht. Aan de onderkant van het middenpaneel is een bronzen plaquette bevestigd. Op de zijpanelen zijn bronzen plaquettes aangebracht.
Landgoed Boschveld en Landgoed Warnsborn
Vanaf het monument loop ik de geasfalteerde Van Limburg Stirumweg af. Een leuke weg, maar waarom geen bospad? Ik steek de drukke Amsterdamseweg over en kom uit in de bossen rond Groot Warnsborn. De weg loopt lekker omhoog. Af en toe is het een asfaltweg dan weer een bospad. Met een grote lus loop ik om Schaarsbergen heen. Het stuk dat volgt is een niet interessant stuk langs de grote weg. Er valt hier niet te beleven.
Ik passeer het bord Arnhem. Gelukkig gaat het pad al snel de bossen weer in. Wat volgt is een mooi stukje natuur. Via een onverhard bospad loop ik tussen twee hele oude dikke bomen door richting Huis Zypendaal.
Huis Zypendaal
De buitenplaats ligt in een groene heuvelachtige omgeving aan de rand van Arnhem. Huis Zypendaal is helaas niet te bezichtigen. Slechts een paar keer per jaar worden de deuren geopend. Zypendaal is een buitenplaats uit de 18e eeuw. Arnhemmers noemen Huis Zypendaal graag ‘kasteeltje’, maar het is een buitenplaats. Het huis werd gebouwd tussen 1762-1764 voor de Arnhemse regentenfamilie Brantsen, die er tot 1926 woonde. De hoofdverdieping op de begane grond heeft historisch ingerichte vertrekken. In de overige ruimtes is het centrale kantoor van Geldersch Landschap & Kasteelen gevestigd. Zij zijn de beheerders van o.a. Huis Zypendaal maar ook van bijv. Kasteel Doorwerth in Doorwerth. De tuinen en het park zijn een combinatie van de formele ‘Franse stijl’ en de romantische ‘Engelse landschapsstijl’.
Via een geasfalteerd pad langs een vijver met wat later blijkt mandarijneenden, loop ik naar het volgende park: Park Sonsbeek.
Park Sonsbeek
Park Sonsbeek is een park met hoogteverschillen die ongeveer 100.000 jaar geleden tijdens de ijstijd zijn ontstaan. Toen hebben gletsjers keien en zand tot ver in Nederland opgestuwd en ontstond het Veluwemassief met al haar heuvels en dalen. De waterpartijen in Park Sonsbeek zijn uitgegraven vanuit de Sint-Jansbeek maar de heuvels zijn in de ijstijden ontstaan. Park Sonsbeek is een groot park midden in Arnhem. Vroeger was het park nog groter. De zoon van de laatste baron was niet meer geïnteresseerd in Sonsbeek. Hij zag het vooral als bron van inkomsten en verkocht delen voor nieuwe woonwijken. De Burgemeesterswijk, Sonsbeekkwartier en Sint Marten hoorden vroeger ook bij het Sonsbeekpark. Nu is het park 67 hectare groot. Het park is voor het overgrote deel beplant met een eeuwenoud beukenbos. Het park kent een grote diversiteit aan bomen en planten met een groot aantal vijvers, fonteinen en twee watervallen.
Ik loop langs de drukke Brasserie De Boerderij en om de grote vijver naar de grote waterval waar je over en achter langs kunt. Ik loop er over heen via een glibberig pad met keien. Achterlangs krijg je natte voeten. Is wel een gaaf gezicht om achter de waterval langs te lopen maar het water staat daar een paar centimeter hoog. Aan de andere kant heb ik een mooi zicht op de waterval.
Ik loop verder en steek de hangbrug over. De weg hier loopt weer flink omhoog. Ik loop langs de Steile tuin en het hertenkamp, langs Stadsvilla Sonsbeek (nu een horecagelegenheid) en langs het Lorentzmonument (natuurkundige en winnaar van de Nobelprijs voor Natuurkunde).
Ik loop Park Sonsbeek uit. Aan het eind staat het Nederlands Watermuseum. Ik heb geen tijd meer om het museum te bezoeken.
Arnhem Centraal Station
Via een sterk stijgende weg in de chique wijk met herenhuizen kom ik uit bij de achterkant van Arnhem Centraal Station.
Ik moet wachten tot 18.30 uur omdat ik voor die tijd de volle prijs voor mijn treinrit moet betalen. Dat doe ik dus niet met mijn kortingskaart op zak. Ik loop naar de voorkant van het station om een hapje te eten.
Na half zeven neem ik de intercity naar Schiphol. Vanaf Schiphol reis ik met de bus naar mijn woonplaats.
Etappe 13 van de oudste wandelroute van Nederland van Oosterbeek naar eindpunt Arnhem vond ik een leuke etappe. Ik bezocht het indrukwekkende Airborne Museum at Hartenstein en Oorlogsgraven van het Gemenebest Arnhem Oosterbeek in Oosterbeek. Tegenvaller was dat de route veel via asfaltwegen liep. Vooral in het stuk tussen Oosterbeek en de leuke parken Zypendaal en Sonsbeek in Arnhem.
Dit was de laatste etappe van de oudste wandelroute van Nederland. Een leuke lange afstandswandeling met mooie stukken (vooral het deel over de Utrechtse Heuvelrug) en minder mooie stukken, zoals het stuk tussen Diemen en Driemond tijdens etappe 1 en het stuk over het bedrijventerrein van Zeist tijdens etappe 5.
Mijn route
Wandelgids
In het boekje ‘Te voet van Amsterdam naar Arnhem’ uit 1914 staat de oudste wandelroute van de ANWB beschreven: 150 kilometer van Station Amsterdam Muiderpoort, via het Gein naar het Gooi, Utrechtse Heuvelrug (Hilversum, Zeist, Maarn, Doorn, Amerongen), Rhenen, Wageningen, Heelsum, Oosterbeek en eindpunt Arnhem. Online heb ik een PDF bestand gevonden met het oorspronkelijke boekje van de Oudste wandelroute van Nederland.
Op de website van de ANWB kun je de routebeschrijving en de GPS-bestanden downloaden.
Praktische informatie
Afstand van etappe 13 van de oudste wandelroute van Nederland
Etappe 13 van de oudste wandelroute van Nederland loopt van Oosterbeek naar Arnhem. De afstand van etappe 13 van de oudste wandelroute van Nederland is 10,4 kilometer. Ik heb een paar kilometer meer gelopen omdat ik vanaf het station van Oosterbeek via de Stationsweg naar het centrum van Oosterbeek liep om het Airborne Museum at Hartenstein te bezoeken. Daarna liep ik terug naar het station om deze etappe te lopen. De etappe gaat grotendeels over de verharde weg. In de bossen bij Schaarsbergen wandel je over onverharde paden.
Als je Airborne Museum at Hartenstein in Oosterbeek bezoekt maak je meer kilometers. Deze zijn niet opgenomen in deze route. Ik heb in totaal 15,2 kilometer gelopen.
Bereikbaarheid van etappe 13 van de oudste wandelroute van Nederland
Met de trein reis ik vanaf Schiphol naar Oosterbeek met een overstap op Station Ede-Wageningen.
Eindpunt Arnhem Centraal Station heeft een rechtstreekse intercity verbinding naar Schiphol. Vanaf daar heb ik de bus naar mijn woonplaats genomen.
Horeca onderweg
In Oosterbeek zijn genoeg horecagelegenheden, zoals bijv. Restaurant Klein Hartenstein of het museumcafé in het Airborne Museum at Hartenstein. In Park Sonsbeek staat Brasserie De Boerderij en verderop Stadsvilla Sonsbeek. Rond het station van Arnhem zijn genoeg horecagelegenheden.
Overnachten onderweg
In Oosterbeek en Arnhem en omgeving zijn verschillende accommodaties waar je kunt overnachten.
Onderweg zijn er ook genoeg natuurhuisjes in Oosterbeek en Arnhem en omgeving te boeken waar je in de natuur kunt uitrusten van je wandeling. De natuurhuisjes liggen vaak diep verscholen in de bossen.
Oudste wandelroute van Nederland : overzicht etappes
De eerste bewegwijzerde wandelroute van Nederland werd in 1914 door de ANWB geopend. De tweede voorzitter van de ANWB, de heer Pos, kwam met het idee om een bewegwijzerde wandelroute dwars door Nederland te maken als promotie voor de ANWB. Het dagelijks bestuur plaatste in de Kampioen een vacature om het hele traject in kaart te brengen. Er waren maar liefst 242 sollicitanten. J.D.H. Beckering, kapitein van het Indische Leger, was degene die de route mocht uitwerken.
De wandelroute was bewegwijzerd met ruim zevenhonderd bordjes. Daarnaast stonden onderweg vier stenen informatiepanelen. Ook werd er een boekje met extra informatie en wandelkaarten uitgegeven. Het hele project kostte 3000 gulden. Op 26 mei 1914 werd deze wandelroute geopend. Het traject werd in 1951 geactualiseerd. In 2011 werd de oorspronkelijke route opnieuw in kaart gebracht. Ongeveer 80% van de wandelroute is nog steeds te lopen over dezelfde wegen en paden als toen. De overige 20 procent is niet meer af te leggen omdat het Nederland is veranderd.
De Oudste wandelroute van Nederland is door de ANWB verdeeld in zes etappes. De lengte van de etappes varieert van 21 tot 30 kilometer. De langste eerste etappe is 30 kilometer lang en is in twee deeletappes (1a+1b) verdeeld. De afstanden zijn voor mij te lang daarom heb ik mijn eigen etappe-indeling gemaakt. De route is vlak en voor ongeveer de helft verhard. Ik heb thuis de gratis ANWB Eropuit app gedownload om onderweg te kunnen navigeren mocht het nodig zijn.
De nummering van 1 t/m 6 heb ik in mijn versie niet aangehouden. De links in de blogs zullen verwijzen naar de oorspronkelijke indeling.
Heb jij wel eens een etappe van de Oudste wandelroute van Nederland gelopen? Wat vond je er van? Heb je een andere aanbeveling voor een lange-afstandswandeling?
Meer lezen
- Airborne Museum at Hartenstein – Oosterbeek
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 1 : Station Amsterdam-Muiderpoort – Driemond
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 2 : Driemond – Nederhorst den Berg
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 3 : Nederhorst den Berg – Hilversum
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 4 : Hilversum – Den Dolder
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 5 : Den Dolder – Zeist
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 6 : Zeist – Maarn
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 7 : Maarn – Doorn
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 8 : Doorn – Leersum
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 9 : Leersum – Elst
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 10 : Elst – Rhenen
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 11 : Rhenen – Heelsum
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 12 : Heelsum – Oosterbeek
- Oudste wandelroute van Nederland etappe 13 : Oosterbeek – Arnhem
- De oudste wandelroute van Nederland : een overzicht
- Oudste wandelroute van Nederland
- Oudste wandelroute van Nederland
